TS. Trần Đức Lượng
Phó Tổng thanh tra Chính phủ
“Cán bộ là cái gốc của mọi công việc” “Là nhân tố quyết định sự thành bại của Cách mạng, gắn liền với vận mệnh của Đảng, của đất nước và của chế độ”. “Công việc thành công hay thất bại, đều do cán bộ tốt hay kém”
Thanh tra là khâu thiết yếu của quản lý nhà nước. Hiệu lực, hiệu quả của Thanh tra phụ thuộc rất nhiều vào chất lượng đội ngũ cán bộ làm công tác thanh tra. Vì vậy, có thể nói, phẩm chất, kỹ năng công tác của người cán bộ thanh tra là yếu tố quan trọng, đảm bảo hiệu lực, hiệu quả của quản lý nhà nước.
1. Quan niệm về phẩm chất, kỹ năng của người cán bộ thanh tra
Để làm rõ những yêu cầu về phẩm chất, kỹ năng của người cán bộ thanh tra trước hết phải hiểu rõ khái niệm “cán bộ thanh tra”. Hiện nay, đang có nhiều cách hiểu khác nhau về khái niệm nay. Có quan niệm cho rằng, cán bộ thanh tra phải là cán bộ, công chức theo quy định của Luật cán bộ, công chức và đang làm việc trong các cơ quan thanh tra nhà nước. Có quan điểm lại cho rằng cán bộ thanh tra phải lả công chức ngạch thanh tra…
Theo quy định của pháp luật và thực tế hoạt động thanh tra cho thấy, trong các cơ quan thanh tra nhà nước có nhiều cán bộ, công chức thực hiện những nhiệm vụ không liên quan trực tiếp đến công tác thanh tra (ví dụ như cán bộ văn thư, lưu trữ, kế toán…). Mặt khác , có những người không là công chức ngạch thanh tra nhà nước nhưng vẫn thường xuyên thma gia các đoàn thanh tra (ví dụ như chuyên viên ở các bộ, sở được cử vào đoàn thanh tra liên ngành). Trong Đoàn thanh tra, quyền, trách nhiệm, yêu cầu về phẩm chất, kỹ năng công tác của những cán bộ này cũng tương đương với công chức ngạch thanh tra.
Bên cạnh đó, nhiều cơ quan, tổ chức, đơn vị cũng tổ chức thanh tra của mình (không phải là thanh tra nhà nước). Cán bộ trong các tổ chức thanh tra đó cũng được giao những nhiệm vụ, quyền hạn và đòi hỏi phải có những phẩm chất, kỹ năng tương tự như công chức thanh tra trong các cơ quan thanh tra nhà nước.
Như vậy, xét trên phương diện quản lý nói chung thì có thể hiểu “cán bộ thanh tra” theo nghĩa rộng là những người thực hiện chức năng thanh tra trong chu trình quản lý một tổ chức nào đó. Còn xét trên phương diện của quản lý nhà nước thì “cán bộ thanh tra” là những người thực hiện chức năng thanh tra trong hoạt động quản lý nhà nước.
Trong quản lý nhà nước hiện nay, chức năng thanh tra cũng có khi được hiểu theo nghĩa hẹp là hoạt động thanh tra theo quy định của pháp luật về thanh tra. Nhưng để nghiên cứu về phẩm chất, kỹ năng của người cán bộ thanh tra thì cần tiếp cận hướng rộng hơn, đó là bao gồm tất cả các hoạt động nhằm giúp cho chủ thể quản lý nhà nước xem xét, đánh giá việc thực hiện mục tiêu quản lý. Ví dụ như công tác tiếp công dân, giải quyết khiếu nại, giải quyết tố cáo, thanh tra, kiểm tra việc thực hiện chính sách pháp luật, kiểm tra tư cách, đạo đức công vụ…
Nói đến phẩm chất, kỹ năng của một người là nói đến tư cách đạo đức và khả năng của người đó ứng dụng tri thức khoa học vào hoạt động thực tiễn. Còn nói đến phẩm chất của người cán bộ thanh tra thì phải hiểu là những tiêu chuẩn, nguyên tắc mà nhà nước và xã hội thừa nhận, qui định hành vi, xử sự của người cán bộ thanh tra trong quan hệ công tác, quan hệ xã hội. Còn kỹ năng của người cán bộ thanh tra chính là khả năng vận dụng những kinh nghiệm, kiến thức của bản thân vào thực tiễn công tác thanh tra.
Nhìn chung, yêu cầu vể phẩm chất của người cán bộ thanh tra không có sự khác biệt lớn giữa các vị trí công tác thanh tra nhưng yêu cầu về kỹ năng lại có thể có sự khác biệt tùy theo tính chất công việc. Ví dụ như những cán bộ thanh tra thường xuyên phải tiếp xúc với người dân, doanh nghiệp thì đòi hỏi phải có kỹ năng giao tiếp, ứng xử tốt; những cán bộ thanh tra tham gia các đoàn thanh tra thì phải có kỹ năng phân tích, tổng hợp, đánh giá sâu sắc…
2. Yêu cầu về phẩm chất của người cán bộ thanh tra
Có thể đề cập, phân tích phẩm chất của người cán bộ thanh tra trên nhiều khía cạnh nhưng torng hoạt động quản lý nói chung thì có ba nội dung sau đây có tính bao quát toàn bộ:
Một là, người cán bộ thanh tra phải thấm nhuần và luôn trung thành với mục tiêu của tổ chức, phải có bản lĩnh chính trị vững vàng, luôn đặt lợi ích tổ chức, của tập thể lên trên hết.
Thanh tra nhằm xem xét, đánh giá việc thực hiện mục tiêu quản lý, kịp thời phát hiện, chấn chỉnh những sai lệch để hướng việc thực hiện đến đạt mục tiêu đó. Do đó người cán bộ thanh tra phải thấm nhuần và phải luôn trung thành với mục tiêu để ra. Thấm nhuần mục tiêu quản lý, giúp người cán bộ thanh tra thấy được những biểu hiện sai lệch để có những nhận xét, đánh giá, kiến nghị chấn chỉnh kịp thời. Mặt khác, thấm nhuần mục tiêu quản lý cũng giúp người cán bộ thanh tra có thể phát hiện, kiến nghị được những nhân tố, hướng đi mới có hiệu quả hướng đến mục tiêu.
Trong quản lý nhà nước, người cán bộ thanh phải luôn đối mặt với rất nhiều khó khăn. Có sự khó khăn do nội dung, tính chất công việc cụ thể mà mình phải tiến hành thanh tra, đòi hỏi người cán bộ thanh tra phải nỗ lực, không quản ngại, tìm mọi biện pháp để vượt qua khó khăn, tranh tình trạng dễ thì làm, khó thì bỏ. Có những khó khăn đến từ các đối tượng liên quan như đối tượng thanh tra mua chuộc, dụ dỗ, dọa nạt, đòi hỏi người cán bộ thanh tra phải có bản lĩnh, dũng cảm vượt qua. Lại cũng có sự khó khăn xuất phát từ chính bản thân người cán bộ thanh tra như những tác động từ cuộc sống hằng ngày, gia đình, bạn bè, khiến sự xuất hiện những tư tưởng về lợi ích cá nhân, có sự suy bì với những người khác trong cùng điều kiện làm việc.
Thực tiễn cho thấy, nhiều trường hợp cán bộ thanh tra đã không giữ vững được bản lĩnh chính trị, bị mua chuộc hoặc vì lợi ích cá nhân mà đánh mất đi phẩm chất của mình. Chính vì vậy mà bản lĩnh chính trị vững vàng, luôn đặt lợi ích tổ chức, tập thể lên trên hết là những phẩm chất không thể thiếu của những người làm công tác thanh tra.
Hai là, người cán bộ thanh tra phải có phong cách làm việc tốt, phải coi trọng và luôn ứng xử theo những tiêu cuẩn, nguyên tắc, chuẩn mực đạo đức của nghề thanh tra.
Phong cách làm việc tốt của người cán bộ thanh tra trước hết là tinh thần trách nhiệm cao trong công việc. Có trách nhiệm cao thì mới có khả năng tạo ra hiệu quả công tác tốt.
Cán bộ thanh tra luôn là những người có chức vụ, quyền hạn, do đó phong cách làm việc tốt của người cán bộ thanh tra trước hết là phải biết dựa vào quần chúng, gần gũi quần chúng. Mặt khác, người cán bộ thanh tra phải biết phòng, chống các biểu hiện chủ quan, tác phong quan liêu, đại khái, phô trương, quan cách; phải biết sắp xếp công việc một cách khoa học, phải tỉ mỉ, sâu sát; luôn có ý thức học tập nâng cao trình độ, thường xuyên tổng kết công tác, đúc rút kinh nghiệm, sáng kiến để đổi mới phong cách làm việc ngày càng hiệu quả.
Người cán bộ thanh tra nhất thiết phải coi trọng và ứng xử theo những tiêu chuẩn, nguyên tắc, chuẩn mực đạo đức nghề nghiệp của mình. Trong thực hiện nhiệm vụ, nếu người cán bộ thanh tra dễ dàng bỏ qua thậm chí ứng xử trái với những tiêu chuẩn, nguyên tắc, chuẩn mức đạo đức nghề nghiệp thì bên cạnh việc làm ảnh hưởng đến hình ảnh của người cán bộ thanh tra, làm giảm hiệu lực của thanh tra còn có thể dẫn đến tình trang xê xoa, dễ dãi trong xem xét, đánh giá, kết luận, thậm chí không dám nhắc nhở, phê bình, yêu cầu chấn chỉnh những biểu hiện sai trái vì chính bản thân mình cũng là người vi phạm…
Ba là, người cán bộ thanh tra phải có lối sống lành mạnh, tư tưởng trong sáng, thực sự là tấm gương trong công tác và trong cuộc sống
Hồ Chủ tịch đã dạy rằng “Cán bộ thanh tra như cái gương cho người ta soi mặt, gương mờ thì không thể soi được” . Nếu người cán bộ thanh tra không có lối sống lành mạnh, tư cách đạo đức trong sáng thì không thể vận động thuyết phục được quần chúng. Khi xem xét, đánh giá người khác và nhất là hướng dẫn cho họ thực hiện chính sách, pháp luật, các quy định của tổ chức mà bản thân người cán bộ thanh tra lại là người vi phạm hoặc có vấn đề về tư cách đạo đức thì tính thuyết phục không cao, công tác quản lý không thể đạt được hiệu lực, hiệu quả.
3. Yêu cầu về kỹ năng của người cán bộ thanh tra
Trong thực tiễn chúng ta thường nghe nói về rất nhiều loại kỹ năng của người cán bộ thanh tra. Ví dụ như kỹ năng phân tích, tổng hợp, tổ chức công việc… hoặc cụ thể hơn như kỹ năng soạn thảo văn bản, kỹ năng xây dựng kế hoạch thanh tra… Tựu chung lại thì kỹ năng của người cán bộ thanh tra có thể phân thành hai nhóm: kỹ năng về chuyên môn, nghiệp vụ và kỹ năng giao tiếp, ứng xử.
3.1. Kỹ năng chuyên môn, nghiệp vụ
Kỹ năng chuyên môn, nghiệp vụ là khả năng vận dụng những kinh nghiệm, kiến thức về chuyên môn, nghiệp vụ của cán bộ thanh tra vào thực tiễn thanh tra.
Hoạt động thanh tra rất đa dạng nên những kinh nghiệm, kiến thức về chuyên môn, nghiệp vụ có thể ứng dụng trong công tác thanh tra cũng rất đa dạng. Ví dụ như một cuộc thanh tra hành chính về quản lý tài chính hay cuộc thanh tra chuyên ngành về đất đai thì ngoài những kỹ năng chung về thanh tra, đòi hỏi người cán bộ thanh tra phải có kinh nghiệm, kiến thức chuyên sâu về tài chính, đất đai…
Từ những yêu cầu về kỹ năng chuyên môn, nghiệp vụ và tính chất công việc mà người quản lý có thể đặt ra những tiêu chuẩn về chuyên môn, nghiệp vụ đối với cán bộ, thanh tra theo từng cấp, từng chuyên ngành hoặc từng vị trí công tác nhất định. Ví dụ như để có thể trở thành Thanh tra viên thì người cán bộ thanh tra phải được bồi dưỡng về nghiệp vụ thanh tra cơ bản. Điều đó có nghĩa là khi thực hiện nhiệm vụ, người thanh tra viên đó sẽ có khả năng ứng dụng những kinh nghiệm, kiến thức được tranh bị về thanh tra, giải quyết khiếu nại, giải quyết tố cáo…vào thực tiễn công tác. Tuy nhiên, tiêu chuẩn chuyên môn, nghiệp vụ và kỹ năng chuyên môn, nghiệp vụ không hoàn toàn đồng nhất. Có những cán bộ thanh tra chỉ đáp ứng tiêu chuẩn nghiệp vụ của Thanh tra viên nhưng lại có khả năng ứng dụng chuyên môn, nghiệp vụ để thực hiện những nhiệm vụ của một thanh tra viên chính.
Từ những nội dung nêu trên, có thể rút ra những yêu cầu về kỹ năng chuyên môn, nghiệp vụ của người cán bộ thanh tra như sau:
Một là, người cán bộ thanh tra phải được đào tạo và có những kỹ năng cơ bản để tham gia vào hoạt động quản lý, đồng thời phải có kỹ năng chuyên sâu về chuyên ngành, lĩnh vực phù hợp với vị trí công tác
Người cán bộ thanh tra phải có được những kiến thức về thế giới quan, nhân sinh quan, phương pháp luận…; phải có trình độ lý luận, tư duy logic, am hiểu kinh tế, chính trị, lịch sử… do đó, nhất thiết phải được đào tạo cơ bản ở trình độ đại học trở lên về một chuyên ngành nào đó. Chuyên ngành đào tạo đó phải phù hợp với yêu cầu, vị trí công tác của người cán bộ thanh tra. Trường hợp do khách quan mà việc bố trí của tổ chức không phù hợp với chuyên ngành được đào tạo, thì người cán bộ thanh tra phải có biện pháp bổ túc, tăng cường những kỹ năng chuyên ngành để đáp ứng yêu cầu công việc.
Hai là, người cán bộ thanh tra phải có kỹ năng pháp lý, am hiểu pháp luật và biết khai thác, sử dụng pháp luật trong công tác
Pháp luật là công cụ quan trọng để quản lý nhà nước, quản lý xã hội. Bất kỳ một tổ chức nào cũng phải có những nguyên tắc, quy định, quy chế làm cơ sở hoạt động của tổ chức đó. Vì vậy, để có thể xem xét, đánh giá việc thực hiện của một đối tượng nào đó thì người cán bộ thanh tra nhất thiết phải có kỹ năng về pháp lý để không những thấy được việc thực hiện đó là đúng hay sai so với quy định mà còn phải vượt lên, thấy được sự hợp lý hay bất hợp lý của quy định đó trong thực tiễn để từ đó có thể chấn chỉnh việc thực hiện theo đúng quy định đã đề ra hoặc đưa ra những căn cứ kiến nghị sửa đổi, bổ sung những quy định không còn phù hợp.
Ba là, người cán bộ thanh tra phải có kỹ năng phân tích, tổng hợp, bao quát vấn đề; có khả năng tìm tòi, giải quyết công việc từ những vấn đề cơ bản, gốc rễ
Đứng trước một vấn đề phải giải quyết, người cán bộ thanh tra phải phân tích được vấn đề một cách sâu sắc, thấy được biểu hiện, bản chất của vấn đề đó, xem xét vấn đề trong những điều kiện, hoàn cảnh lịch sử cụ thể, từ đó tổng hợp các yếu tố, phân tích làm rõ nguyên nhân, để có những nhận định, đánh giá cuối cùng. Ví dụ như để giải quyết một hành vi làm trái pháp luật, nếu người cán bộ thanh tra chỉ làm rõ những biểu hiện khách quan bên ngoài của hành vi vi phạm, xác định những đối tượng liên quan, xác định hậu quả để áp dụng quy định của pháp luật để xử lý thì nhiều khi chưa đầy đủ và chặt chẽ. Để giải quyết thấu đáo tận gốc rễ của vi phạm đó, người cán bộ thanh tra phải đi sâu tìm hiểu căn nguyên của việc làm trái do thiếu trách nhiệm hay là cố ý, biết trái vẫn làm. Hoặc trong điều kiện, hoàn cảnh đó các đối tượng thực sự không còn sự lựa chọn nào khác do bó buộc của những cơ chế bất hợp lý nên đã làm trái… Người cán bộ thanh tra cũng phải xem xét kỹ hậu quả xảy ra, nhiều khi khi hành vi làm trái đó lại gây hậu quả thấp hơn nếu như đối tượng làm đúng những quy định không còn phù hợp.
Bốn là, người cán bộ thanh tra phải luôn chủ động, linh hoạt trong công việc, có kỹ năng tổ chức công việc, tác nghiệp độc lập và làm việc theo nhóm một cách hiệu quả
Hoạt động thanh tra đòi hỏi việc tổ chức công việc khoa học, hợp lý, có kế hoạch, chương trình, phân công, phân nhiệm cụ thể, tỉ mỉ. Tuy nhiên trong quá trình triển khai thực hiện, cũng đòi hỏi người cán bộ thanh tra phải chủ động, linh hoạt trước những tình huống phát sinh. Người cán bộ thanh tra vừa chủ động trong phần việc của mình lại vừa phải có sự phối hợp chặt chẽ với đồng nghiệp để vừa nâng cao hiệu quả công tác với bản thân, vừa phục vụ tích cực cho hoạt động, mục tiêu chung của đoàn thanh tra hoặc nhóm công tác.
3.2. Kỹ năng giao tiếp, ứng xử
Giao tiếp, ứng xử là nhóm kỹ năng quan trọng mặc dù không phải là kỹ năng đặc trưng của người cán bộ thanh tra. Đây là một trong những yếu tố cơ bản để hình thành “văn hóa thanh tra”.
Nhìn chung, để hoạt động thanh tra có hiệu quả thì thái độ, ứng xử của người cán bộ thanh tra phải luôn chuẩn mực, luôn thể hiện sự bình tĩnh, tự chủ trong mọi tình huống, nhất là không được thể hiện thái độ trịnh thượng, quan cách hay nóng nảy, cáu giận. Khi giao tiếp với người dân hoặc đối tượng thanh tra, đòi hỏi người cán bộ thanh tra luôn phải biết tự kiềm chế, vừa thể hiện sự cởi mở, chân thành, thông cảm nhưng lại nghiêm túc, đúng mực. Đặc biệt, người cán bộ thanh tra phải luôn cảm giác được sự cân bằng. Đối với những trường hợp đối tượng có thái độn quá khích, không hợp tác thì phải cương quyết nhưng cũng phải khôn khéo, không để bị kích động mà làm mất đi trạng thái cân bằng trong giao tiếp, ứng xử. Kỹ năng giao tiếp, ứng xử cũng có thể lồng ghép với kỹ năng chuyên môn, nghiệp vụ. Thông qua phương pháp giao tiếp, ứng xử hợp lý người cán bộ thanh tra có thể thu thập thông tin một cách hiệu quả, làm rõ vấn đề theo hướng mình mong muốn mà không nhất thiết phải sử dụng các biện pháp, công cụ có tính chất hành chính.
Tóm lại, phẩm chất, kỹ năng của người cán bộ thanh tra không tự nhiên mà có. Mỗi người cán bộ thanh tra lại không dễ để có thể hội tụ đầy đủ những phẩm chất, kỹ năng đó. Cho dù các chương trình, nội dung đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn nghiệp vụ, giáo dục tư cách đạo đức có chất lượng và được thực hiện thường xuyên; các quy định về tiêu chuẩn ngạch, bậc, cơ chế thi cử có được đề ra và thực thi một cách chặt chẽ thì quan trọng nhất, để trở thành người cán bộ thanh tra hoặc làm tốt vai trò, trách nhiệm của người cán bộ thanh tra, chúng ta phải không ngừng học tập, tu dưỡng, giữ gìn phẩm chất, rèn luyện kỹ năng công tác, vừa nghiên cứu tài liệu, sách vở, học ở trường, ở lớp, vừa phải học hỏi kinh nghiệm của đồng nghiệp và nhất là phải tự rút ra cho mình những bài học, kinh nghiệm qua thực tiễn để có thể ứng dụng tri thức của mình vào công tác thanh tra ngày càng tốt hơn.